در حال حاضر خالی است: 0 تومان
انواع ترک در ساختمان
ترک‌های موجود روی نواحی مختلف بنا، به‌ویژه دیوارها، در ساختمان‌های قدیمی به‌وفور دیده می‌شود. این ترک‌ها در ابعاد و عمق‌های متفاوتی وجود دارند که برخی از آن‌ها صرفاً به ظاهر دیوار لطمه می‌زنند، در حالی که برخی دیگر نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تر در ساختار هستند. آشنایی با انواع ترک‌ها برای همه افراد ضروری است، زیرا ساکنان باید در صورت مشاهده ترک‌های نگران‌کننده، با کارشناسان متخصص تماس بگیرند و اقدامات لازم پیشگیرانه انجام دهند تا از بروز خطر جدی جلوگیری شود. در این مطلب به معرفی انواع ترک در ساختمان پرداخته و اطلاعات مفیدی راجع به آن‌ها ارائه خواهیم داد.
دسته‌بندی ترک‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای
ترک‌های ساختمان به‌طور کلی به دو دسته سازه‌ای و غیرسازه‌ای تقسیم می‌شوند. ترک‌های سازه‌ای در بخش‌های اصلی بنا ایجاد می‌شوند و نشان‌دهنده خطر در امنیت و استحکام ساختمان هستند. این ترک‌ها معمولاً عمق و عرض زیادی دارند و در دیوارها و ستون‌ها ظاهر می‌شوند. ترک‌های سازه‌ای عمدتاً ناشی از فشارهای خارجی مانند زلزله، بارهای اضافی یا ضربه‌های ناشی از ساخت و ساز اطراف به وجود می‌آیند.
ترک‌های غیرسازه‌ای بیشتر جنبه ظاهری دارند و در نواحی سطحی مانند گچ، سرامیک و نازک‌کاری دیوارها یافت می‌شوند. این ترک‌ها ارتباطی با بخش‌های اصلی ساختمان ندارند و به پایداری سازه آسیب نمی‌رسانند. مشخصه این ترک‌ها کوچک و کم‌عمق بودن آن‌هاست. دلیل به وجود آمدن این ترک‌ها معمولاً تغییرات دمایی، خشکی نادرست گچ و بتن یا نشستن جزئی زمین است.
نکته کلیدی اینکه ترک‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای می‌توانند به دو دسته زنده و مرده تقسیم شوند. ترک‌های زنده شکاف‌هایی هستند که اندازه و عمق آن‌ها با گذشت زمان افزایش می‌یابد و ترک‌های مرده شکاف‌هایی هستند که همواره به شکل کنونی خود باقی می‌مانند.
انواع ترک بر اساس جهت
جهت ترک‌ها اطلاعات مهمی راجع به منشاء و دلیل ایجاد آن‌ها ارائه می‌دهد. مهندسان برای تعیین روش تعمیر ترک‌ها، ابتدا مشخص می‌کنند که آیا ترک سازه‌ای است یا غیرسازه‌ای. سپس با توجه به جهت، علت احتمالی آن را شناسایی کرده و اقدامات لازم را انجام می‌دهند. در ادامه به انواع ترک بر اساس جهت پرداخته می‌شود:
- ترک عمودی: این شکاف‌ها به صورت عمودی (به سمت بالا یا پایین) ایجاد می‌شوند. معمولاً غیرسازه‌ای هستند اما در صورت عمق زیاد یا وجود در اجزای باربر، نیاز به بررسی خاص دارند. ترک‌های عمودی به دلیل نشست یکنواخت پی یا انقباض و انبساط گچ و بتن ایجاد می‌شوند.
- ترک افقی: ترک‌های افقی در راستای افق (چپ به راست یا راست به چپ) ایجاد می‌شوند و ممکن است سازه‌ای یا غیرسازه‌ای باشند. اگر در نازک‌کاری و با عمق کم باشند، غیرسازه‌ای هستند اما در صورت عمیق بودن و در نواحی باربر، باید جدی‌تر بررسی شوند. این نوع ترک‌ها به دلیل فشار خاک به دیوارهای حائل یا وجود خوردگی در آرماتورها ایجاد می‌شوند.
- ترک مورب: ترک‌های مورب معمولاً سازه‌ای هستند و با زاویه 30 تا 60 درجه نسبت به افق ایجاد می‌شوند. این شکاف‌ها غالباً در کناره‌های درب و پنجره و دیوارهای باربر مشاهده می‌شوند و علت آن‌ها عدم تعادل بار و نشست نامتقارن ساختار است.
- ترک پلکانی: این ترک‌ها به شکل پلکانی و شامل شکاف‌های افقی و عمودی هستند. ممکن است سازه‌ای یا غیرسازه‌ای باشند و در نواحی اطراف بازشوها و دیوارهای بنایی نمایان شوند. علت عمده آن‌ها نشست نامتعادل پی و تنش‌های ناگهانی ناشی از زلزله است.
دلایل ایجاد ترک‌ها
شکاف‌ها در دیوارها و ستون‌ها ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشند. در بخش‌های قبلی به دلایل ایجاد ترک‌های مختلف اشاره کردیم، اما در اینجا به‌طور جامع دنبال دلایل اصلی ترک‌ها خواهیم بود:
- نشست یکنواخت یا نامتعادل پی ساختمان
- اجرای ضعیف پی
- خاک رس در زیر سازه
- عدم تراکم کافی خاک زیر پی
- مشکلات طراحی، مانند تعداد ناکافی آرماتورها
- بتن‌ریزی و آرماتورگذاری نامناسب
- بارگذاری بیش از حد مجاز
- سوراخ‌کاری نادرست
- حذف دیوارهای باربر
- تغییرات دمایی شدید
- رطوبت زیاد
- خشک شدن غیراصولی گچ و بتن
- زلزله و لرزش‌های زمین
- بادهای شدید
- خوردگی آرماتورها
- وارد آمدن شوک به سازه
- گودبرداری در ساختمان‌های مجاور
- استفاده از مصالح بی‌کیفیت
- انجام عملیات غیراستاندارد در ساختمان
- نصب تجهیزات سنگین بدون توجه به ظرفیت سازه
روش‌های شناسایی و ارزیابی ترک‌ها
ارزیابی دقیق ترک‌ها وظیفه مهندسان عمران است. افراد غیرمتخصص فقط باید توانایی تشخیص سازه‌ای یا غیرسازه‌ای بودن ترک‌ها را داشته باشند. مراحل شناسایی ترک‌ها شامل:
- بررسی جهت ترک
- شناسایی محل ترک بر روی اجزای سازه
- اندازه‌گیری طول و عرض ترک؛ ترک‌هایی با عرض بیش از 2 میلیمتر به بررسی بیشتری نیاز دارند
- نظارت بر محل ترک برای تعیین زنده یا مرده بودن آن
- چک کردن تغییرات دیگر مانند تورفتگی دیوار
- مشاوره با ساکنان طبقات دیگر در ساختمان‌های چند طبقه
پس از بررسی موارد بالا، مشورت با مهندس عمران الزامی است. مهندسان با ابزارهای دقیق‌تر ترک‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.
ترک‌های کم‌عمق و غیرسازه‌ای معمولاً خطرناک نیستند و با ترمیم سطحی از بین می‌روند. ترک‌های غیرسازه‌ای زنده نیز باید مرتباً بررسی شوند تا از تبدیل شدن به ترک‌های سازه‌ای جلوگیری شود. ترک‌های سازه‌ای عمیق و در اجزای باربر باید به سرعت پیگیری شوند؛ در صورتی که با تغییرات خطرناکی همراه باشند، تخلیه فوری ساختمان لازم است.
روش‌های تعمیر و تقویت سازه‌ای برای جلوگیری از ایجاد ترک
روش‌های ترمیم ترک‌ها بسته به نوع، محل و عمق آن‌ها متغیر است. ترک‌های سطحی معمولاً آسان‌تر ترمیم می‌شوند، اما ترک‌های عمیق و سازه‌ای نیاز به تعمیرات پیچیده‌تری دارند. مراحل کلی ترمیم انواع ترک در ساختمان به شرح زیر است:
ترک‌های غیرسازه‌ای و سطحی از طریق مراحل زیر بهبود می‌یابند:
- نخست ترک با استفاده از ابزار مناسب مانند برس یا دمنده تمیز می‌شود.
- در صورت لزوم، برای اتصال بهتر ملات ترمیم، کمی آن را گشاد می‌کنند.
- ملات تعمیر، بتونه یا چسب مخصوص ترک را در شکاف می‌ریزند.
سطح را سمباده‌زنی می‌کنند تا یکنواخت شود. - سطح نهایی با رنگ‌آمیزی، گچ‌کاری یا کاشی‌کاری احیا می‌شود.
مهندسین برای ترمیم ترک‌های عمیق و سازه‌ای، مراحل زیر را اجرا می‌کنند:
- در ابتدا ترک را پاکسازی می‌کنند.
- فاصله میان دو لبه شکاف را با موادی مناسب مانند رزین اپوکسی یا پلی‌اورتان پر می‌کنند.
- در صورت نیاز، دو لبه ترک را به هم می‌دوزند. برای این کار، دو طرف ترک را سوراخ کرده و با میلگرد یا تسمه فولادی به هم می‌چسبانند. همچنین ممکن است از پیچ یا انکر برای جلوگیری از باز شدن دوباره ترک استفاده کنند.
- در صورت نیاز، آرماتورهای جدید به بخش آسیب‌دیده سازه اضافه می‌شود.
- پس از اطمینان از تقویت ناحیه ترک سازه‌ای، سطح ترک روکش می‌شود و تعمیرات نهایی انجام می‌گیرد.
به یاد داشته باشید که فرآیند تعمیر انواع ترک‌های سازه‌ای ممکن است با توجه به تشخیص مهندس متفاوت باشد.
پیشگیری از ایجاد ترک در ساختمان‌های نو
پس از ساخت و اتمام ساختمان، عملاً هیچ راهی برای جلوگیری از ترک خوردن وجود ندارد. با این حال، اگر ساختمان از ابتدا طبق استانداردها ساخته شود و مصالح باکیفیت مورد استفاده قرار گیرد، احتمال بروز ترک در آینده به شدت کاهش می‌یابد. نکات زیر برای پیشگیری از ترک در ساختمان‌های جدید ضروری است:
- تعیین ابعاد مناسب برای پی
- ملاحظه جنس خاک زیر سازه قبل از پی‌ریزی
- ایجاد درز انبساط در ابعاد مناسب، به‌ویژه برای سازه‌های بزرگ و سنگین
- عمل‌آوری صحیح بتن و نصب صحیح آرماتورها
- لوله‌کشی باکیفیت برای کاستن احتمال نشت آب، به ویژه در ناحیه کف و بخش‌های پایه‌ای
- اجرای پوشش ضد ترک در دیوارها و نمای خارجی سازه
- استفاده از دیوار برشی در ساخت برای بهبود مقاومت در برابر زلزله و تنش‌های ناگهانی
- به‌کارگیری مهاربند در قاب‌ها
- تقویت سازه در برابر نیروهای جانبی
مهم بودن تشخیص و ترمیم بموقع ترک‌های ساختمانی برای حفظ زیبایی و ایمنی سازه
ترک در ساختمان، حتی اگر خطرناک نباشد، می‌تواند چهره زیبای آن را تحت‌تأثیر قرار دهد و ظاهری فرسوده به آن ببخشد. برخی از ساختمان‌های تازه‌ساز حتی قبل از ورود ساکنان، دچار ترک می‌شوند! بنابراین مهم است که شکاف‌ها در دیوارها و ستون‌ها را به محض بروز شناسایی کنید، نوع آن‌ها را بررسی کرده و در صورت نیاز از کارشناسان برای بررسی‌های بیشتر کمک بگیرید. ترمیم به موقع ترک‌های ساختمانی، چه سازه‌ای و چه غیرسازه‌ای، نه تنها زیبایی ساختمان را حفظ می‌کند، بلکه به ایمنی آن نیز کمک خواهد کرد.